آرامگاه کورش بزرگ در پاسارگاد
هنگامی که در 75 کیلومتری تخت‌جمشید، راه اصلی اصفهان به شیراز را به سوی
پاسارگاد ترک می‌کنیم و از میان درختان بلند و سرسبزی که بر این راه
خاطره‌انگیز سایه افکنده‌اند، پیش می‌رویم؛ به نظر می‌آید که در اعماق
تاریخ دور و دراز و پر فراز و نشیب و رنگارنگ این سرزمین کهن فرو می‌رویم.
انگار کودکان خونگرم و پرنشاطی که در روستاهای کنار راه، با خوشرویی و با
مهر راه پاسارگاد را به شما نشان می‌دهند، و آن دخترکان زیبایی که با
جامه‌های چین‌دار و بلند و رنگارنگ، گل‌های بنفشه و بابونه صحرایی دشت
پاسارگاد را می‌چینند تا داروی دردهای مادرانشان کنند؛ یادگارهایی گرانبها
از هزاران سال پیش و از پاسارگاد خاموش و خفته در تاریخ و آن مردان بزرگ
هستند. هنوز هم دستان گرم و پرتوان مردان و بوی خوش نان و تنور خانگی زنان
پاسارگاد نشان می‌دهد که اجاق ایرانیان همچنان روشن و همچنان گرم است.
دیرینگی پاسارگاد
منطقه‌اي كه امروزه با نام «دشت مرغاب» مي‌شناسيم و پاسارگاد هم در آن
قرار دارد، از اوايل هزاره چهارم پيش از ميلاد تا اوايل هزاره دوم دارای
سکونتگاه‌ها و جمعیت فراوانی بوده و آثار آن در محوطه‌هاي پیش از تاریخی
«تل نخودي»، «تل سه‌آسياب» و تپه «دو تولون» و بتازگی در محوطه بسیار غنی
و مهم «تنگه بلاغی» بدست آمده است. همچنين پس از يك دوره ركود چند صد ساله
(كه در همه جاي ايران ديده مي‌شود) در اوايل هزاره نخست پیش از میلاد نيز
شواهد زیستی پراكنده‌اي در آن ديده شده است.
اما در زمینه جزئیات دیرینگی محوطه هخامنشي پاسارگاد، تفاوت نظرهایی وجود
دارد و هر كدام از نظرها را نیز دلايل قابل قبولي پشتیبانی می‌کند.
كهن‌ترين اثر پاسارگاد، «تل تخت» يا همان تخت مادر سليمان است كه يكي از
كاخ‌هايي است كه بر بلندي ساخته شده و هنوز هم علیرغم پژوهش‌های فراوان،
برخي تصور ميكنند كه قلعه بوده است. رومن گيرشمن بر اين اعتقاد بود كه اين
بنا در زمان كمبوجيه اول، پدر كورش بزرگ ساخته شده، اما فرضیه بيشتر
پذيرفته شده كه دیوید استروناخ آنرا بيان كرد، زمان ساخت آنرا در مابين
سالهاي 546 تا 530 پیش از میلاد يعني در شانزده سال پاياني پادشاهی كورش
بزرگ مي‌دانند.
بخش‌هاي ديگر پاسارگاد، بجز بنای آرامگاه که ظاهراّ در زمان پادشاهی کورش
به پایان رسیده، از بناهايي هستند كه ساخت آنها در زمان كورش آغاز و در
زمان پادشاهان بعدي هخامنشي، از جمله داريوش يكم به پايان رسيده‌اند.
نام پاسارگاد در باره نام پاسارگاد، اختلاف‌ها فراوان‌تر است. این نام را نخستين بار سر رابرت كرپورتر (R. Ker Porter) در نخستین سال‌های سده نوزدهم میلادی و با اقتباس از نظریه جیمز موریه (J. P. Morier)بكار
برد و در آن زمان بيشتر پژوهشگران این نامگذاری را نپذيرفتند و هنوز هم
شاید برخي بر اين گمان هستند؛ اما اسناد نويافته جاي ترديدی در درستي محل
پاسارگاد باقي نمي‌گذارد.
نام پاسارگاد شكل يوناني شده واژه هخامنشي «باتراكاتاش»
است كه بارها در الواح عيلامي تخت‌جمشيد بکار رفته است؛ اما از گونه فارسي
باستان آن آگاهی درستي در دست نيست. از سوی دیگر هرودوت واژه پاسارگاد را
نه براي يك مكان، بلكه براي قبيله‌اي به همین نام بكار برده است.
رونالد كنت بر اين باور است كه گونه فارسي باستان نام پاسارگاد، «پَـئيشي‌یا اووادا» بوده كه معني «جایگاه نوشته/ نوشتارخانه» را مي‌دهد و در کتیبه داریوش در بیستون هم بکار رفته است. (Ronald G. Kent, Old Persian, Sec. edition, New Haven, 1953, p 194)
ویژگی‌های پاسارگاد
برخلاف تخت‌جمشید که همه بناها بر روی یک سکوی از پیش آماده‌شده متمرکز
شده‌اند، در اینجا بناها در محوطه وسیع 6 کیلومتر مربعی جای گرفته‌اند و
در گذشته شاخابه‌ای از رود پلوار از میان آن می‌گذشته است.
پاسارگاد،
نشستنگاه و جایگاه گردهمایی‌های همگانی و محل تقویم آفتابی رسمی کشور
(بنای معروف به زندان سلیمان)، آرامگاه کورش و به احتمالی ضعیف پایتخت همو
و پسرش کمبوجیه دوم بوده است. با توجه به نظر رونالد كنت،
کاملاّ ممکن است که منظور از «گنج‌نبشت/ کتابخانه استخر» و سوزانده شدن آن
بدست اسکندر که به فراوانی در تاریخ‌نامه‌های سده‌های میانه دیده می‌شود،
همان پاسارگاد بوده باشد و به این ترتیب ممکن است که پاسارگاد، يك فرهنگستان یا همان كتابخانه بزرگ استخر بوده باشد.
به موجب گزارش‌های تاریخ‌نگاران گذشته و نیز برخی شواهد بدست آمده، همه
بناهای پاسارگاد در میان باغی زیبا و سرسبز و سرشار از آب روان واقع
بوده‌اند و امروزه هم در فصل بهار گونه‌های متعدد و متنوعی از گل‌ها و
گیاهان صحرایی در این منطقه می‌روید. این باغ‌ها نمونه «پردیس» هایی است
که در ایران رونق و رواج چشمگیری داشته و واژه‌های «فردوس» و «پارک» از
همان واژه ایرانی «پردیس» برگرفته شده‌اند.
آرامگاه کورش
نخستين كسي كه نظريه آرامگاه كورش برای این بنا را بيان كرد، جيمز موريه
در سال‌های نخستین سده نوزدهم میلادی بود. او در حالی از این نظريه‌اش
پشیمان شد که بزودی دانشمندان دیگر (همچو گروتفند، کورزون، هرتسفلد) آنرا
پذيرفتند.
آرامگاه کورش، فرازنده‌ترین و در عین‌حال سالم‌ترین بنای پاسارگاد است.
این سازه باشکوه طرحی بسیار باوقار، گیرا، متوازن و متناسب را عرضه
می‌دارد. طرح این گونه آرامگاه برخلاف نظر برخی محققان، در ایران ناشناخته
نبوده است. اینکه گفته می‌شود چنین بام‌های شیب‌دار در ایران رایج نبوده و
از نواحی شمال باختری به ایران رسیده است، ناشی از نبود آگاهی‌های پیشین
در زمینه نمونه‌های دیگر چنین بام‌هایی در سراسر ایران است که حتی در
گورخانه‌های پیش از تاریخی نیز بدست آمده است.
نمونه‌ای از اینگونه معماری، بنای معروف به «گور دختر» در جنوب خاوری
کازرون و در نزدیکی «سرمشهد» است و نمونه دیگری از چنین گورخانه‌هایی توسط
آقای خسرو پور بخشنده در کاوش‌های سال 1382 در تپه صرم در نزدیکی کهک قم
بدست آمد. متأسفانه این سازه در همان زمان پیدایش توسط شخص یا اشخاصی
ناشناس نابود شد.
(برای گزارش مقدماتی این کاوش و همچنین عکسی از گور یادشده بنگرید به:
سیامک سرلک، عوامل مؤثر در شکل‌گیری انواع معماری قبور و شیوه‌های تدفین
در گورستان عصر آهن تپه صرم، در: گزارش‌های باستان‌شناسی، جلد 3، ص 129 تا
163).
ویژگی‌های ظاهری آرامگاه
آرامگاه کورش تنها از نوعی سنگ ماسه‌ای که به مرمر سفید شباهت دارد، ساخته
شده و در ساخت آن از هیچگونه مواد و مصالح دیگری استفاده نشده است. سنگ‌ها
که از معدنی در شمال خاوری سیوند بدست آمده، در قطعات بسیار بزرگ که گاه
وزن هر کدام آنها به ده‌ها تن می‌رسد، به شیوه خشکه‌چین بر روی هم چیده و
بنا گردیده است و گاه برای اتصال محکم‌تر آنها از قطعات آهنی دم چلچله‌ای
استفاده شده است. این قطعات آهنی در طول زمان از چشم سارقان پنهان نمانده
است. با اینهمه و علیرغم گذشت بیش از 2500 سال از عمر ساختمان و پشت سر
گذاردن زمین‌لرزه‌ها و حادثه‌های دیگر طبیعی و انسانی، بنای آرامگاه کورش
همچنان سالم و پایدار و استوار بر جای مانده و نشانه‌ای است از
توانمندی‌ها و شایستگی‌های معماران، دانشمندان و صنعتگران ایرانی.
اتاق آرامگاه بر روی شش سکوی مطبق سنگی ساخته شده و طبقه هفتم آنرا تشکیل
می‌دهد. نخستین و پایین‌ترین طبقه، قریب 12 متر عرض و 13 متر طول و 170
سانتیمتر بلندی دارد. در نتیجه سطح زیربنای ساختمان به حدود 160 متر مربع
می‌رسد. این اندازه‌‌ها در طبقات دیگر به ترتیب کاهش می‌یابد بطوری که
بلندی صفه ششم از 55 سانتیمتر تجاوز نمی‌کند. به این ترتیب ارتفاع شش صفه
پله‌مانند بنا حدود 5/5 متر و با احتساب حدود 6 متر بلندی اتاق آرامگاه و
بام آن، بلندای کل بنا بالغ بر 11 متر می‌شود. این تاق بصورت شیروانی و
شیب‌دار بام بنا را می‌پوشاند.
دیوارهای اتاق بسیار ضخیم ساخته شده‌اند. بطوری که پس از ورود به اتاق در
می‌یابیم که اندازه‌های داخلی آن کمی بیشتر از 2 متر در 3 متر است. جای
پاشنه درها نشان می‌دهد که این اتاق با دو در سنگی بزرگ که بر روی همدیگر
قرار می‌گرفته‌اند، بسته می‌شده است. چنین درهایی که به سختی باز و بسته
می شوند، معمولاّ برای بناهایی بکار می‌رفته است که قرار نبوده رفت و
آمدهای زیادی به درون آن انجام پذیرد.
این درها نزدیک به 130 سانتیمتر بلندی داشته و ورود به اتاق با خم شدن
امکان پذیر می‌شده است. داخل اتاق بسیار ساده و کف و سقف آن هر کدام از دو
قطعه سنگ بزرگ و ضخیم پوشیده شده است. در نتیجه وجود این سقف مسطح بر
بالای اتاق و در زیر شیروانی، در می‌یابیم که می‌بایست اتاق دیگری در میان
این دو سقف وجود داشته باشد. این اتاق فوقانی کوچک هیچ راهی به بیرون
ندارد و پیدایی آن در سال 1338 خورشیدی با کوشش شادروان استاد علی سامی (
رئیس مؤسسه باستان‌شناسی تخت‌جمشید که پژوهش‌های تخت‌جمشید و پاسارگاد،
دین زیادی به ایشان دارد و هرگز کسی نتوانست جای خالی او را پر کند) انجام
پذیرفت. به نظر ایشان، این اتاق سنگی جایگاه اصلی دو تابوت سنگی است که در
کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. یکی از این تابوت‌ها چند سانتیمتر کوچکتر از
دیگری است. در هیچکدام از این دو تابوت چیزی یافت نشده است. (علی سامی، پاسارگاد، شیراز، 1350).
هر چند که به نظر می‌رسد کنده‌کاری‌های تابوت‌مانندی که در درون
تخته‌سنگ‌های بام زیرین و داخلی بنا انجام شده است، شیوه‌ای برای سبک کردن
آن بوده باشد؛ اما بعید نیست که با توجه به اندازه‌های آنان که برابر با
قد و هیکل آدمی است، آنگونه که استاد سامی بیان داشته‌اند، تابوت‌های کورش
و «کاساندان» بانوی او بوده باشند.
در اطراف و درون آرامگاه هیچگونه آذین و نگاره‌ای وجود ندارد و تنها در
نمای سردر سه‌گوش زیر شیروانی و بالای در ورودی، نقش بسیار کمرنگی از
نگاره یک گل دوازده گلبرگی متداول هخامنشیان نگاشته شده است. علاوه بر
این هیچگونه کتیبه و نبشته‌ای نیز در آرامگاه یافت نشده است. اما آریان
مورخ یونانی گزارش کرده که در آرامگاه کورش کتیبه‌ای «به خط ایرانی» به این مضمون دیده شده است: «ای
مرد! من کورش هستم، پسر کمبوجیه، من شاهنشاهی پارسیان را بنیاد گذاشتم. من
بر آسیا فرمان راندم، اینک بر من رشک مبر».
آریان و همچنین استرابو، مورخ دیگر یونانی به نقل از آریستوبولوس وضعیت
داخل مقبره را نیز به اختصار توصیف کرده‌اند. بر پایه گفتار آنان در اتاق
آرامگاه یک تخت زرین با تابوتی زرین و میز و ساغرهایی وجود داشته است.
البته در درون آرامگاه و بر سنگ‌هایی در پیرامون آن، کتیبه‌هایی مذهبی و
نیز طرحی از یک محراب تراشیده شده که به دوره حکومت اتابکان فارس مربوط
می‌شود. در آن زمان از این مکان بعنوان مسجد استفاده می‌شده است. در
دوره‌ای نیز که تا همین اواخر ادامه داشته است، این بنا را به عنوان «قبر
مادر سلیمان» می‌شناخته‌اند که زیارتگاهی ویژه زنان بوده و مردان حق داخل
شدن به آنرا نداشته‌اند.
امروزه در پاسارگاد تنها یک کتیبه کامل که در چند جای مختلف بر دیوار
کاخ‌ها نوشته شده است، دیده می‌شود. این کتیبه‌ها در دو سطر به زبان و خط
فارسی باستان، یک سطر ترجمه عیلامی و یک سطر ترجمه اکدی (بابلی نو) نگاشته
شده‌اند: «اَدَم کوروشَـ(ـه)، خشایَـثی‌یَـه، هخامنیشی‌یَـه» من کورش، شاه، هخامنشی».
از این کتیبه نسخه دیگری بر بالای سنگ‌نگاره مرد بالدار بوده است که در
فاصله سال‌های 1240 تا 1253 خورشیدی ناپدید شده است. امروزه بحث‌های
فراوانی در زمینه زمان نگارش این کتیبه‌ها در حال انجام است.
بنای آرامگاه و همه بازماندهای کورش هخامنشی، نه تنها یادمان او، بلکه
یادگار پر ارج دانش، فن‌آوری و اندیشه ایرانی است.
هنگامی که در 75 کیلومتری تخت‌جمشید، راه اصلی اصفهان به شیراز را به سوی
پاسارگاد ترک می‌کنیم و از میان درختان بلند و سرسبزی که بر این راه
خاطره‌انگیز سایه افکنده‌اند، پیش می‌رویم؛ به نظر می‌آید که در اعماق
تاریخ دور و دراز و پر فراز و نشیب و رنگارنگ این سرزمین کهن فرو می‌رویم.
انگار کودکان خونگرم و پرنشاطی که در روستاهای کنار راه، با خوشرویی و با
مهر راه پاسارگاد را به شما نشان می‌دهند، و آن دخترکان زیبایی که با
جامه‌های چین‌دار و بلند و رنگارنگ، گل‌های بنفشه و بابونه صحرایی دشت
پاسارگاد را می‌چینند تا داروی دردهای مادرانشان کنند؛ یادگارهایی گرانبها
از هزاران سال پیش و از پاسارگاد خاموش و خفته در تاریخ و آن مردان بزرگ
هستند. هنوز هم دستان گرم و پرتوان مردان و بوی خوش نان و تنور خانگی زنان
پاسارگاد نشان می‌دهد که اجاق ایرانیان همچنان روشن و همچنان گرم است.
دیرینگی پاسارگاد
منطقه‌اي كه امروزه با نام «دشت مرغاب» مي‌شناسيم و پاسارگاد هم در آن
قرار دارد، از اوايل هزاره چهارم پيش از ميلاد تا اوايل هزاره دوم دارای
سکونتگاه‌ها و جمعیت فراوانی بوده و آثار آن در محوطه‌هاي پیش از تاریخی
«تل نخودي»، «تل سه‌آسياب» و تپه «دو تولون» و بتازگی در محوطه بسیار غنی
و مهم «تنگه بلاغی» بدست آمده است. همچنين پس از يك دوره ركود چند صد ساله
(كه در همه جاي ايران ديده مي‌شود) در اوايل هزاره نخست پیش از میلاد نيز
شواهد زیستی پراكنده‌اي در آن ديده شده است.
اما در زمینه جزئیات دیرینگی محوطه هخامنشي پاسارگاد، تفاوت نظرهایی وجود
دارد و هر كدام از نظرها را نیز دلايل قابل قبولي پشتیبانی می‌کند.
كهن‌ترين اثر پاسارگاد، «تل تخت» يا همان تخت مادر سليمان است كه يكي از
كاخ‌هايي است كه بر بلندي ساخته شده و هنوز هم علیرغم پژوهش‌های فراوان،
برخي تصور ميكنند كه قلعه بوده است. رومن گيرشمن بر اين اعتقاد بود كه اين
بنا در زمان كمبوجيه اول، پدر كورش بزرگ ساخته شده، اما فرضیه بيشتر
پذيرفته شده كه دیوید استروناخ آنرا بيان كرد، زمان ساخت آنرا در مابين
سالهاي 546 تا 530 پیش از میلاد يعني در شانزده سال پاياني پادشاهی كورش
بزرگ مي‌دانند.
بخش‌هاي ديگر پاسارگاد، بجز بنای آرامگاه که ظاهراّ در زمان پادشاهی کورش
به پایان رسیده، از بناهايي هستند كه ساخت آنها در زمان كورش آغاز و در
زمان پادشاهان بعدي هخامنشي، از جمله داريوش يكم به پايان رسيده‌اند.
نام پاسارگاد در باره نام پاسارگاد، اختلاف‌ها فراوان‌تر است. این نام را نخستين بار سر رابرت كرپورتر (R. Ker Porter) در نخستین سال‌های سده نوزدهم میلادی و با اقتباس از نظریه جیمز موریه (J. P. Morier)بكار
برد و در آن زمان بيشتر پژوهشگران این نامگذاری را نپذيرفتند و هنوز هم
شاید برخي بر اين گمان هستند؛ اما اسناد نويافته جاي ترديدی در درستي محل
پاسارگاد باقي نمي‌گذارد.
نام پاسارگاد شكل يوناني شده واژه هخامنشي «باتراكاتاش»
است كه بارها در الواح عيلامي تخت‌جمشيد بکار رفته است؛ اما از گونه فارسي
باستان آن آگاهی درستي در دست نيست. از سوی دیگر هرودوت واژه پاسارگاد را
نه براي يك مكان، بلكه براي قبيله‌اي به همین نام بكار برده است.
رونالد كنت بر اين باور است كه گونه فارسي باستان نام پاسارگاد، «پَـئيشي‌یا اووادا» بوده كه معني «جایگاه نوشته/ نوشتارخانه» را مي‌دهد و در کتیبه داریوش در بیستون هم بکار رفته است. (Ronald G. Kent, Old Persian, Sec. edition, New Haven, 1953, p 194)
ویژگی‌های پاسارگاد
برخلاف تخت‌جمشید که همه بناها بر روی یک سکوی از پیش آماده‌شده متمرکز
شده‌اند، در اینجا بناها در محوطه وسیع 6 کیلومتر مربعی جای گرفته‌اند و
در گذشته شاخابه‌ای از رود پلوار از میان آن می‌گذشته است.
پاسارگاد،
نشستنگاه و جایگاه گردهمایی‌های همگانی و محل تقویم آفتابی رسمی کشور
(بنای معروف به زندان سلیمان)، آرامگاه کورش و به احتمالی ضعیف پایتخت همو
و پسرش کمبوجیه دوم بوده است. با توجه به نظر رونالد كنت،
کاملاّ ممکن است که منظور از «گنج‌نبشت/ کتابخانه استخر» و سوزانده شدن آن
بدست اسکندر که به فراوانی در تاریخ‌نامه‌های سده‌های میانه دیده می‌شود،
همان پاسارگاد بوده باشد و به این ترتیب ممکن است که پاسارگاد، يك فرهنگستان یا همان كتابخانه بزرگ استخر بوده باشد.
به موجب گزارش‌های تاریخ‌نگاران گذشته و نیز برخی شواهد بدست آمده، همه
بناهای پاسارگاد در میان باغی زیبا و سرسبز و سرشار از آب روان واقع
بوده‌اند و امروزه هم در فصل بهار گونه‌های متعدد و متنوعی از گل‌ها و
گیاهان صحرایی در این منطقه می‌روید. این باغ‌ها نمونه «پردیس» هایی است
که در ایران رونق و رواج چشمگیری داشته و واژه‌های «فردوس» و «پارک» از
همان واژه ایرانی «پردیس» برگرفته شده‌اند.
آرامگاه کورش
نخستين كسي كه نظريه آرامگاه كورش برای این بنا را بيان كرد، جيمز موريه
در سال‌های نخستین سده نوزدهم میلادی بود. او در حالی از این نظريه‌اش
پشیمان شد که بزودی دانشمندان دیگر (همچو گروتفند، کورزون، هرتسفلد) آنرا
پذيرفتند.
آرامگاه کورش، فرازنده‌ترین و در عین‌حال سالم‌ترین بنای پاسارگاد است.
این سازه باشکوه طرحی بسیار باوقار، گیرا، متوازن و متناسب را عرضه
می‌دارد. طرح این گونه آرامگاه برخلاف نظر برخی محققان، در ایران ناشناخته
نبوده است. اینکه گفته می‌شود چنین بام‌های شیب‌دار در ایران رایج نبوده و
از نواحی شمال باختری به ایران رسیده است، ناشی از نبود آگاهی‌های پیشین
در زمینه نمونه‌های دیگر چنین بام‌هایی در سراسر ایران است که حتی در
گورخانه‌های پیش از تاریخی نیز بدست آمده است.
نمونه‌ای از اینگونه معماری، بنای معروف به «گور دختر» در جنوب خاوری
کازرون و در نزدیکی «سرمشهد» است و نمونه دیگری از چنین گورخانه‌هایی توسط
آقای خسرو پور بخشنده در کاوش‌های سال 1382 در تپه صرم در نزدیکی کهک قم
بدست آمد. متأسفانه این سازه در همان زمان پیدایش توسط شخص یا اشخاصی
ناشناس نابود شد.
(برای گزارش مقدماتی این کاوش و همچنین عکسی از گور یادشده بنگرید به:
سیامک سرلک، عوامل مؤثر در شکل‌گیری انواع معماری قبور و شیوه‌های تدفین
در گورستان عصر آهن تپه صرم، در: گزارش‌های باستان‌شناسی، جلد 3، ص 129 تا
163).
ویژگی‌های ظاهری آرامگاه
آرامگاه کورش تنها از نوعی سنگ ماسه‌ای که به مرمر سفید شباهت دارد، ساخته
شده و در ساخت آن از هیچگونه مواد و مصالح دیگری استفاده نشده است. سنگ‌ها
که از معدنی در شمال خاوری سیوند بدست آمده، در قطعات بسیار بزرگ که گاه
وزن هر کدام آنها به ده‌ها تن می‌رسد، به شیوه خشکه‌چین بر روی هم چیده و
بنا گردیده است و گاه برای اتصال محکم‌تر آنها از قطعات آهنی دم چلچله‌ای
استفاده شده است. این قطعات آهنی در طول زمان از چشم سارقان پنهان نمانده
است. با اینهمه و علیرغم گذشت بیش از 2500 سال از عمر ساختمان و پشت سر
گذاردن زمین‌لرزه‌ها و حادثه‌های دیگر طبیعی و انسانی، بنای آرامگاه کورش
همچنان سالم و پایدار و استوار بر جای مانده و نشانه‌ای است از
توانمندی‌ها و شایستگی‌های معماران، دانشمندان و صنعتگران ایرانی.
اتاق آرامگاه بر روی شش سکوی مطبق سنگی ساخته شده و طبقه هفتم آنرا تشکیل
می‌دهد. نخستین و پایین‌ترین طبقه، قریب 12 متر عرض و 13 متر طول و 170
سانتیمتر بلندی دارد. در نتیجه سطح زیربنای ساختمان به حدود 160 متر مربع
می‌رسد. این اندازه‌‌ها در طبقات دیگر به ترتیب کاهش می‌یابد بطوری که
بلندی صفه ششم از 55 سانتیمتر تجاوز نمی‌کند. به این ترتیب ارتفاع شش صفه
پله‌مانند بنا حدود 5/5 متر و با احتساب حدود 6 متر بلندی اتاق آرامگاه و
بام آن، بلندای کل بنا بالغ بر 11 متر می‌شود. این تاق بصورت شیروانی و
شیب‌دار بام بنا را می‌پوشاند.
دیوارهای اتاق بسیار ضخیم ساخته شده‌اند. بطوری که پس از ورود به اتاق در
می‌یابیم که اندازه‌های داخلی آن کمی بیشتر از 2 متر در 3 متر است. جای
پاشنه درها نشان می‌دهد که این اتاق با دو در سنگی بزرگ که بر روی همدیگر
قرار می‌گرفته‌اند، بسته می‌شده است. چنین درهایی که به سختی باز و بسته
می شوند، معمولاّ برای بناهایی بکار می‌رفته است که قرار نبوده رفت و
آمدهای زیادی به درون آن انجام پذیرد.
این درها نزدیک به 130 سانتیمتر بلندی داشته و ورود به اتاق با خم شدن
امکان پذیر می‌شده است. داخل اتاق بسیار ساده و کف و سقف آن هر کدام از دو
قطعه سنگ بزرگ و ضخیم پوشیده شده است. در نتیجه وجود این سقف مسطح بر
بالای اتاق و در زیر شیروانی، در می‌یابیم که می‌بایست اتاق دیگری در میان
این دو سقف وجود داشته باشد. این اتاق فوقانی کوچک هیچ راهی به بیرون
ندارد و پیدایی آن در سال 1338 خورشیدی با کوشش شادروان استاد علی سامی (
رئیس مؤسسه باستان‌شناسی تخت‌جمشید که پژوهش‌های تخت‌جمشید و پاسارگاد،
دین زیادی به ایشان دارد و هرگز کسی نتوانست جای خالی او را پر کند) انجام
پذیرفت. به نظر ایشان، این اتاق سنگی جایگاه اصلی دو تابوت سنگی است که در
کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. یکی از این تابوت‌ها چند سانتیمتر کوچکتر از
دیگری است. در هیچکدام از این دو تابوت چیزی یافت نشده است. (علی سامی، پاسارگاد، شیراز، 1350).
هر چند که به نظر می‌رسد کنده‌کاری‌های تابوت‌مانندی که در درون
تخته‌سنگ‌های بام زیرین و داخلی بنا انجام شده است، شیوه‌ای برای سبک کردن
آن بوده باشد؛ اما بعید نیست که با توجه به اندازه‌های آنان که برابر با
قد و هیکل آدمی است، آنگونه که استاد سامی بیان داشته‌اند، تابوت‌های کورش
و «کاساندان» بانوی او بوده باشند.
در اطراف و درون آرامگاه هیچگونه آذین و نگاره‌ای وجود ندارد و تنها در
نمای سردر سه‌گوش زیر شیروانی و بالای در ورودی، نقش بسیار کمرنگی از
نگاره یک گل دوازده گلبرگی متداول هخامنشیان نگاشته شده است. علاوه بر
این هیچگونه کتیبه و نبشته‌ای نیز در آرامگاه یافت نشده است. اما آریان
مورخ یونانی گزارش کرده که در آرامگاه کورش کتیبه‌ای «به خط ایرانی» به این مضمون دیده شده است: «ای
مرد! من کورش هستم، پسر کمبوجیه، من شاهنشاهی پارسیان را بنیاد گذاشتم. من
بر آسیا فرمان راندم، اینک بر من رشک مبر».
آریان و همچنین استرابو، مورخ دیگر یونانی به نقل از آریستوبولوس وضعیت
داخل مقبره را نیز به اختصار توصیف کرده‌اند. بر پایه گفتار آنان در اتاق
آرامگاه یک تخت زرین با تابوتی زرین و میز و ساغرهایی وجود داشته است.
البته در درون آرامگاه و بر سنگ‌هایی در پیرامون آن، کتیبه‌هایی مذهبی و
نیز طرحی از یک محراب تراشیده شده که به دوره حکومت اتابکان فارس مربوط
می‌شود. در آن زمان از این مکان بعنوان مسجد استفاده می‌شده است. در
دوره‌ای نیز که تا همین اواخر ادامه داشته است، این بنا را به عنوان «قبر
مادر سلیمان» می‌شناخته‌اند که زیارتگاهی ویژه زنان بوده و مردان حق داخل
شدن به آنرا نداشته‌اند.
امروزه در پاسارگاد تنها یک کتیبه کامل که در چند جای مختلف بر دیوار
کاخ‌ها نوشته شده است، دیده می‌شود. این کتیبه‌ها در دو سطر به زبان و خط
فارسی باستان، یک سطر ترجمه عیلامی و یک سطر ترجمه اکدی (بابلی نو) نگاشته
شده‌اند: «اَدَم کوروشَـ(ـه)، خشایَـثی‌یَـه، هخامنیشی‌یَـه» من کورش، شاه، هخامنشی».
از این کتیبه نسخه دیگری بر بالای سنگ‌نگاره مرد بالدار بوده است که در
فاصله سال‌های 1240 تا 1253 خورشیدی ناپدید شده است. امروزه بحث‌های
فراوانی در زمینه زمان نگارش این کتیبه‌ها در حال انجام است.
بنای آرامگاه و همه بازماندهای کورش هخامنشی، نه تنها یادمان او، بلکه
یادگار پر ارج دانش، فن‌آوری و اندیشه ایرانی است.
No comments:
Post a Comment